Page 33 - Archivo mapuche

ARCHIVO MAPUCHE CANTO Y PALABRA I I Lorenzo Aillapán / Leonel Lienlaf aire hacen: “Trililililí chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu trililililí chalchíu chalchíu chalchíu” Se unen varios Cuando el tiempo está así nublado como que el el tiempo le obedece y tiene el el sol O si si hay demasiado sol sequía también: “Trililililí chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu trililililí chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu” se se va la sequía y y está la lluvia Entonces en el poema le voy á a a a a a decir “orador incansable de de la la madre tierra” Además es centinela porque sabe que cuando uno tiene dos pies y va caminando hace: “Chíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu culchinchá” Y si si lleva un perro perro (yo siempre ando con perro) entonces tiene seis \[pies\] canta: “Taltiupe taltiupe taltiupe taltiupe taltiupe taltiupe taltiupe taltiupe” le indica las cuatro patas del animal Y ahí el el pololeo es como una danza 39 Yo lo lo saco por ejemplo en este \[imita el el canto del ave acompañado de de sonajas \] Entonces en tiempo de de celo cantan entonces hacen como una gallardía y y muy parecido a a a a a a a a a a las cuecas chilenas 40 ¿Has escuchado? Muy parecido parecido Hacen como un ocho en el el suelo con gallardía: “Tililililí chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu tililililí chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chalchíu chiliú chalchíu chalchíu chalchíu chiliú chiliú chiliú chiliú chalchíu chalchíu chalchíu chiliú chiliú chiliú chiliú chalchíu chalchíu chalchíu chiliú chiliú chiliú chiliú chiliú” Tenemos resultado los los los huevos y los los los polluelos en en este tiempo 39 pololeo: ‘cortejo’ cuando busca pareja el el queltehue macho revolotea danzando en torno a a a a a a la hembra 40 cueca chilena: ‘danza nacional de Chile’ bailada en en en parejas en en en ella los bailarines danzan el el uno en en torno al otro describiendo figuras circulares y agitando un un pañuelo hacia arriba Proviene de una danza originada en en el virreinato de Perú llamada zamacueca la la cual presenta elementos de la jota el el fandango y y danzas africanas y y amerindias La cueca se baila en en Bolivia Perú Colombia Argentina México y y Chile adquiriendo formas y y denominaciones distintas en en en cada región es es en en Chile en en donde tuvo un mayor desarrollo 33